Жалпы білім беретін ұйымдардың оқушылары арасында республикалық «Мәшһүр-Жүсіп оқулары» байқауының облыстық кезеңін өткізу ЕРЕЖЕСІ
Дата публикации: 21.01.2025 в 13:45
1. Жалпы ереже
1.1.Осы ереже жалпы білім беретін оқу орындары оқушыларының арасында өткізілетін республикалық «Мәшһүр-Жүсіп оқулары» байқауының облыстық кезеңінің (бұдан әрі – Мәшһүр-Жүсіп оқулары) мақсаты мен міндеттерін, ұйымдастырушылық қызметін, өткізу мен қаржыландыру тәртібін, қатысуын және жеңімпаздары мен жүлдегерлерін анықтау тәртібін айқындайды.
1.2. Шығыс Қазақстан облысының білім басқармасы, дарындылық пен қосымша білім беруді дамытудың Шығыс Қазақстан ғылыми-әдістемелік «Дарын» орталығы (бұдан әрі –ДпҚББДШҚҒӘ«Дарын») ұйымдастырушылар болып табылады.
1.3. Облыстық жалпы білім беретін оқу орындарының оқушылары арасында өткізілетін Мәшһүр-Жүсіп оқуларының мақсаты – философ-ақынның рухани мұрасын дәріптеу, шығармаларында бейнеленген туған жерге сүйіспеншілік, белсенді азаматтық ұстанымды өскелең ұрпақта тәрбиелеу, тұлғаның зияткерлік және шығармашылық әлеуетін дамыту.
1.4. Мәшһүр Жүсіп оқуларыныңмақсаттары мен міндеттері:
— философ-ақынның рухани мұрасын дәріптеу, шығармаларында бейнеленген туған жерге сүйіспеншілік, белсенді азаматтық ұстанымды өскелең ұрпақта тәрбиелеу; тұлғаның зияткерлік және шығармашылық әлеуетін дамыту;
— Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының туындыларындағы ел мен жерді құрметтеу, аялау, қадіріне жету идеяларын жас ұрпақ бойында сіңіру;
— оқу-білім, өнер үйрену, адамгершілік тақырыптарын негіз еткен туындылары арқылы отансүйер, білімді, рухы берік азаматтарын тәрбиелеу;
— әдебиетті, тіл мен өнерді құрмет тұтатын оқушылардың шығармашылық қабілеттерін ұштау;
— ғұлама еңбектерінің ел егемендігінің бастауы болғандығын көрсету;
— ақынның әдеби-тарихи деректерге толы шығармалары мен фольклорлық жазбаларындағы ұлттың ұлы тұлғаларымен таныстыру;
— ұлы тұлғалардың істерін келешек ұрпаққа үлгі тұту, ел тарихымен сабақтастыра кейіпкердің ерекшеліктеріне бүгінгі күн талаптарына сай сараптама жасай білу.
2. Мәшһүр-Жүсіп оқуларының қатысушылары
2.1. Мәшһүр-Жүсіп оқуларына оқыту тіліне қарамастан, жалпы білім беретін мектептердің 8-11 сыныптарының аудандық, қалалық кезеңдердің жеңімпазы атанған оқушылары қатыса алады.
2.2. Әр аудан, қала және облыстық білім мекемелері облыстық кезеңге әр бағыттан 1 оқушыдан, барлығы 5 оқушыдан ұсынады.
Ескерту: алдыңғы жылдардағы республикалық «Мәшһүр Жүсіп оқулары»
байқауының жеңімпаздары байқаудың ағымдағы жылғы облыстық кезеңіне қатыса алмайды.
3. Мәшһүр-Жүсіп оқуларын ұйымдастыру және өткізу тәртібі
3.1. Байқау 5 бағыт бойынша өткізіледі.
I бағыт: «Алдыма өлең жаз деп қағаз келген, Сөзімді сөйлеп бақтым мен де білген» – ақындар мүшәйрасы. Мәшһүр Жүсіп шығармаларын түсіне білу, оны дамыту, өз сезімімен байланыстыра алу талабы қойылады.
1. Қатысушыларға бірнеше тақырып ұсынылады.
2. Қатысушы бір тақырып бойынша өз өлеңін шығарады.
3. Шығарған өлеңінің идеясы, тақырыбы ақын шығармаларымен үндес және өзектес болуы шарт.
4. Ақын ойларын тарату, негізгі түйінін ұға білу және соған өз өрнегін, өз ойын көркем сабақтастыра алуы қажет.
5. Өлеңін мәнерлеп, көркем оқи білуі керек.
7. Өлеңнің идеясын ұғынуы, ақын тақырыбымен үндестік, өз өрнегі мен көркемдік сипаттары негізге алынады.
II бағыт: «Бас болып өнер білсең, тіпті жақсы» – ғылыми зерттеу жобасын қорғау. Ақын, әдебиетші, ел тарихын жинақтаушы бабаның туындыларына зерттеушілік көзқараспен баға бере білуді талап етеді. Мәшһүр Жүсіптің шығармаларындағы көркем ой мен мазмұн, талғам мен түсінік, ұлттық танымның ерекшеліктерін, адамзат, ұлт руханиятындағы мәнімен сабақтастыра отырып, ғылыми зерттеу жоба әзірлеп, оны қорғау талабы қойылады.
1. Жоба 20-25 бет көлемінде болуы керек.
2. Тақырыптың нақтылығы, өзектілігін анық белгілей алуы, мақсат-міндеттердің дұрыс қойылуы.
3. Тақырыпқа қажетті ғылыми, көркем әдебиеттерді зердеден өткізуі.
4. Қорғауға ұсынылатын тұжырымдардың ғылыми талдануы, әдіс-тәсілдерінің нақтылығы, қажетті материалдардың (көркем, ғылыми әдебиеттер мен т.б. дереккөздерінің) жеткілікті болуы.
5. Бөлімдер мен тарауларға дұрыс бөлініп, әр бөлім, тарау бойынша нақты қорытынды жасай алуы.
6. Дәлелдері мен тұжырымдары арқылы жасалған қорытындысының дұрыс анықталуы шарт.
7. Ғылыми жұмысты қорғауға 5-7 минут уақыт беріледі.
ІІІ бағыт: «Білімді зерек адам болам!» — десең, Қара өзіңді басқаның айнасымен» – эссе жазу. Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы шығармашылығынан туындайтын идеялар мен көркем ойларды кеңейте жазу, ашу, ұлт тарихымен, әдебиетінің өзге өкілдерінің көркем мазмұнымен байланыстыра алу, ұлы баба туындыларынан өріс алатын терең танымды тарату.
1.Эссеге қойылатын талаптардың бастысы – оның құрылымының нақтылығы: оқушының эсседе кіріспе мен негізгі бөлімнің ара-жігін дұрыс бөліп, ой желісін таратуда, жүйелі баяндауда құрылымдық белгіні сақтай алуы шарт.
2. Кіріспеде төмендегідей мәселелер қамтылуы тиіс:
— шығарма тақырыбы туралы әдебиеттегі ойлар мен пікірлер;
— қоғам үшін қажеттілігі, өмірді, ортаны түсінудегі мәні.
3. Негізгі бөлім:
— тақырып көтерген негізгі мәселелер;
— тақырыпты ашуға қажет деректер мен дәлелдер;
— нақты жүйелі ойлардың түйіні.
4. Қорытынды:
— негізгі бөлімдегі алынған нәтижелер мен ойлардың түйіні;
— тақырыптың маңызы.
Эссе құрылымының шарттары жалпы үлгі ретінде ұсынылады. Себебі эссе – еркін шығармашылық жұмыс. Ойды жеткізудің тәсілдері мен деректері, дәлелдері, тақырыпқа қатысты пікірлер шығарма жазушының өз стиліне, мәнеріне қарай өзгеруі де мүмкін. Бірақ қалай болғанда да, эссе де оқушының өз ойы, пікірі беріліп, дерек, дәлелдермен түйінделіп, бекітіліп отырылуы қажет.
IV бағыт: «Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының фольклорлық мұрасы. Хандар, батырлар».
1.Қатысушыларға Мәшһүр Жүсіптің қазақ халқының хандары, батырлары туралы фольклорлық жазбаларынан келесі тізімде көрсетілген екі топтың ішінен бір тұлғаны таңдау ұсынылады.
«Хандар»: Алаша хан, Уыз, Шыңғыс хан, Жошы хан, Жәнібек хан, Тоқтамыс хан, Қасым хан, Есім хан, Тәуке хан, Абылай хан, Абайділда хан, Кенесары хан.
«Батырлар»: Ер Едіге, Қобыланды батыр, Шора батыр, Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, Шақшақұлы Жәнібек, Балтакерей Тұрсынбай, Шанышқылы Бердіқожа, Олжабай батыр, Малайсары батыр, Жасыбай батыр, Баян батыр.
2. Қатысушылар өздері таңдап алған тұлға туралы толық мәліметтерді жеткізе білуі қажет.
3. Қатысушылар таңдап алынған тұлға жайында Мәшһүр Жүсіп қандай деректер келтіреді, қандай тарихи оқиға арқылы тұлға бейнесін ашады және басқа да дерек көздерінен жинаған қосымша мәліметтерімен толықтырып салыстырады. Мәшһүр Жүсіп мұрасының тарихи, әдеби, рухани маңызын, қажеттілігін, тұлға туралы деректерінің мәнін жүйелеп талдау талап етіледі.
4. Қорғаушының деректерді мол жинауы, жүйелеп сараптай алуы, өз тұжырымының дәлелділігі, жаңашылдығы, тұлғаның тарихи-әдеби орнын аша білуі, жүйелілігі, баяндау тілі мен стилі, бірізділігі мен уақыт көлеміндегі ұтымдылығы, сөз саптау шеберлігі бағаланады.
5. Жұмыс арнайы дайындалған слайд арқылы қорғалады. Берілетін уақыт: 5-7 минут. Уақыттан асып кетсе қазылар алқасы тарапынан ескерту жасалып, баяндама тоқтатылады.
6. Оқушылардың деректерді Мәшһүр Жүсіп фольклорлық жазбаларынан жинау қажеттігі ескеріледі.
V бағыт: «Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының фольклорлық мұрасы. Би-шешендер, жырау-ақындар».
1.Қатысушыларға Мәшһүр Жүсіптің қазақ халқының би-шешендері, жырау-ақындары туралы фольклорлық жазбаларының ішінен келесі тізімде көрсетілген бір тұлғаны таңдау ұсынылады.
«Би-шешендер»: Төле би, Қазыбек би, Мөңке би, Байдалы би, Едіге би, Шоң би, Шорман би, Торайғыр би, Бөлтірік би, Ақтайлақ би, Тайтеке би, Үкібай би, Досбол би, Тайкелтір би, Жиренше, Ізбасты, Байдалы шешендер;
«Жырау-ақындар»: Асан қайғы, Бұқар жырау, Көтеш Райымбекұлы, Жанақ Сағындықұлы, Шернияз Жарылқасұлы, Орынбай Бертағылұлы, Мәделі Жүсіпқожаұлы, Шортанбай Қанайұлы, Шөже Қаржаубайұлы, Ұлбике Жанкелдіқызы, Күдеріқожа Көшекұлы, Ақмолла Мұхамедиярұлы, Біржан Қожағұлұлы, Базар Оңдасұлы, Ақан сері Қорамсаұлы.
2. Қатысушылар өздері таңдап алған тұлға туралы толық мәліметтерді жеткізе білуі қажет.
3. Таңдап алынған тұлға жайында Мәшһүр Жүсіп қандай деректер келтіреді, қандай тарихи оқиға арқылы тұлға бейнесін ашады және басқа да дерек көздерінен жинаған қосымша мәліметтерімен толықтырып салыстырады. Мәшһүр Жүсіптің мұрасының тарихи, әдеби, рухани маңызын, қажеттілігін, тұлға туралы деректерінің мәнін жүйелеп талдау талап етіледі.
4. Қорғаушының деректерді мол жинауы, жүйелеп сараптай алуы, өз тұжырымының дәлелділігі, жаңашылдығы, тұлғаның тарихи-әдеби орнын аша білуі, баяндау тілі мен стилі, жүйелілігі, бірізділігі мен уақыт көлеміндегі ұтымдылығы, сөз саптау шеберлігі бағаланады.
5. Жұмыс арнайы дайындалған слайд арқылы қорғалады. Берілетін уақыт: 5-7 минут. Уақыттан асып кетсе қазылар алқасы тарапынан ескерту жасалып, баяндама тоқтатылады.
6. Оқушылардың деректерді Мәшһүр Жүсіп фольклорлық жазбаларынан жинауы қажеттігі ескеріледі.
3.2. Мәшһүр-Жүсіп оқулары 3 кезеңде өткізіледі:
1-кезең – аудандық, қалалық;
2-кезең – облыстық (а.ж. 6 наурызы);
3-кезең – республикалық (а.ж. мамыры).
Облыстық кезеңнен әр бағыт бойынша бірінші орын алған оқушылар байқаудың республикалық кезеңіне қатысады.
3.3. Мәшһүр-Жүсіп оқуларының өткізу барысын қадағалау және ұйымдастыру жұмысының дайындығын іске асыру үшін облыстық ұйымдастыру комитеті құрылады.
3.4. Ұйымдастыру комитеті Мәшһүр-Жүсіп оқуларының қорытынды кезеңінің өткізілу орнын белгілеп, дайындық жұмыстарын жүргізуде тікелей басшылық етеді, қазылар алқасының құрамын, іс-шараның өткізу бағдарламасын, қатысушылардың тізімін бекітіп, жеңімпаздарды марапаттайды.
3.5. Қазылар алқасының құрамы жоғарғы оқу орнының ғалымдарынан және аға оқытушыларынан, облыстық орталықтардың қызметкерлерінен, жазушы журналистерден тұрады.
3.6. Қазылар алқасы:
— қатысушыларды білімі мен өнерін бағалаудың өлшемдерін бекітеді, талдау жасайды және 10 балдық жүйемен бағалайды;
— қатысушылардың білімі мен өнерін бағалаудағы даулы мәселелерді талқылайды және қажет болған жағдайда тиісті түзетулер енгізеді;
— жеңімпаздарды анықтайды және жүлделі орындарды бөледі.
3.7. Мәшһүр-Жүсіп оқуларының облыстық кезеңі 2025 жылдың 6 наурызы күні Өскемен қаласында өткізіледі. Облыстық кезеңге қатысу үшін сұранысты ұйымдастыру комитетіне 2025 жылдың 21 ақпанына дейін konkurs.vko@mail.ru электронды поштасына жіберу қажет.
Сұраныс үлгісі:
| № | Оқушының аты-жөні | Қаласы, ауданы | Мектебі | Сыныбы | Бағыты | Әлеуметтік статусы | Дайындаған мұғалімнің аты-жөні (толығымен, жұмыс орны, байланыс телефоны |
4. Қорытындылау және марапаттау
4.1. Мәшһүр-Жүсіп оқуларының жеңімпаздары әр бағыт бойынша І, II, III дәрежелі дипломдармен марапатталады. Барлық қатысушыларға сертификат беріледі.
5. Мәшһүр-Жүсіп оқуларын қаржыландыру
5.1. Мәшһүр-Жүсіп оқуларын қаржыландыру бекітілген сметаға сәйкес ДпҚББД ШҚ ҒӘ «Дарын» орталығы есебінен жүзеге асырылады.
5.2. Облыстық кезеңге қатысушылар мен жетекшілердің іссапар шығындары (келу-қайту жолы, жататын орны мен тамақтануы) жіберуші жақ есебінен төленеді.